Ustad Məhəmməd Əli Fərzanə haqqda xatirələrim (1923-2006)
2011-10-17Bu birinci deyil və sonuncu da olmayacaq!
2015-03-08Ey vətən səmtinə gedən karvanlar,
Məndən də bir salam ellərə verin!
Qaranquş misallı, xoşbəxt insanlar,
Baharın müjdəsin güllərə verin!
Mir Hidayət Həsari
Giriş
Elə bil ki dünəndi… Dr. Mir Hidayət Həsari 2012-ci il fevral ayının 6-sinda, saat 20.50 radələrində Tehranda səssiz- səmirsiz, ürəkləri acıdan nisgil və hüznlə əbədiyyətə qovvuş- du. Bu gün dünya şöhrətli alimin aramızdan getməsinin il dö- nümü ərəfəsindəyik.
Deyirlər ki, insanın iki ömru var: biri insanın həyatda fiziki var olduğu bir müddətdir ki, bunu hərəmiz ömür vəfa etdiyi qədər yaşayırıq. Amma insanın ikinci ömürü daha uzun müddətli və qalıcıdır, çünki insan həyatdan köçüb getsə də onun əməlləri, gördüyü xeyirxah işlər onu daim yaşadar. Söhbət qələm-söz ustalarından gedirsə, onların qoyub getdiyi ədəbi əsərlər onları əbədi yaşardar, nəsildən-nəsilə keçərək milli-mədəni irsimizi daha da zənginləşdirər. İstedadlı xalqı- mızın yetirdiyi bir belə daima yaşar ədiblərdən biri də ustad Dr. Mir Hidayətdir. Azərbaycan ədəbi aləminin parlaq ulduz- larından biri sayılan, Dr. Mir Hidayət Həsari keçmə-keçli ömür yolu, zəngin fəaliyyəti ilə, Azərbaycan millətinin hüsn- rəğbətin qazanan alimlərdəndir ki, əbədiyyətə qovuşsa da qo- yub getmiş olduğu mədəni irs onu əbədi yaşadır.
Ustad Həsari həyatda görkəmli hərbiçi olmuşdur və eyni zamanda könlünü sözün-qələmin sehrinə verərək məşhur bir şair, yazıçı, tədqiqatçı kimi tanınmış, jurnalist, folklorşünas və turkoloq kimi də fəaliyyətdə olmuşdur. Görkəmli ədibin 30 cildə qədər əsəri çap olunmuş, 30 cilddən artıq hələ gün uzu görməmiş kitabları, 2250-dən artıq fərhəngi, ictimai, elmi məqalələri və tədqiqat əsərləri zəngin fəaliyətinin sübutudur.
İstərdim ki, ömür boyu qaranlıqlar içində, zülmət qoynun- da yaşayan və zülmətə baş əymiyən, dərdi sevincindən daha çox olan Dr. Mir Hidayət Həsarinin ölümünün il dönümü münasibəti ilə bağlı xatirələrimi qələmə almaqla neçə zərurət doğuran və unudulmaz məqamı da vurğulamış olum. Birinci, ustad Həsarinin ulu ruhuna hörmət; ikincisi ustadın hörmətli ailəsinə və Azərbaycan xalqına ehtiramımı göstərmək; üçün- cüsü, insani və milli borcumu yerinə yetirməklə ruhumun rahatlıq tapmasıdır.
İlk tanışlıq
Ustad Mir Hidayət Həsari ilə həmyerli ulduğumuz üçün yalnız onun adı ilə Kəhriz Yekəndən tanış idim. (Kəhriz Yekən Mərəndə bağlı olan bir qəsəbədir və ətrafında 18 kənd yerləşir.) Urmu şəhərinə köçəndən sonra da, yekənlilərin çoxundan o cümlədən Mirqulaməli Bəhadiridən (Kəhriz Yekən aydınlarından biri idi) Mirhedayət Həsari haqqında gözəl sözlər eşitmişdim.
“Bir əsgərin xatirələri” adlı kitabı yazarkən dünyaya göz açdığım Kəhriz Yekən qəsəbəsindən ətraflı məlumatım yox idi, çünki uşaq çağlarından bəri Urmu şəhərinə köçmüşdük. İsveçdə yaşadığım zaman “Azərbaycan folkolori və Yekanat monoqrafiyasi” adlı sanballı bir kitabın işıq üzü görməsindən xəbərdar olmuşdum və bu kitabın yazarı Mir Hidayət Həsari idi. Ustad Məhəmmədəli Fərzanə də, İsveçdə olduğu ərəfədə ustad Həsarıdan gözəl sözlər söyləmişdi.
Nəhayət, qısa müddətdən sonra ustad Həsarinin telefon nümrəsini əldə edib və ilk dəfə Tehrandaki evinə zəng etdim. … Tanışlıq verərkən onun haqqında uşaq cağlarından xoş sözlər eşitdiyimi, onunla qurur duyduğumu dedim və həmyerlimiz Mirqulaməli Bəhadurni rəhmətlə anaraq başqa mənim üçün dəyərli olan xatirələri onunla bölüşdüm.
Bu fürsətdə kitabım üzərində ustada bilgi verib və “Azərbaycan folkolori və Yekanat monoqrafiyasi” adlı kitabı göndərməyi xahış etdim. Ustad Həsari sevinərək məni alqış- layib belə dedi: “Sizi tanımaqdan çox şad oldum, gözüm üstə! Ünvanızı yazın, bu tezlikdə istədiğiniz kitabı sizə post edərəm
…”. Eləcə də oldu, bu əsər “Günəşsız günlər” adlı şeir diva- nı ilə post vasitəsi ilə İsveçdə əlimə çatdı və istədiyim kimi vaxtında faydalandım. Beləliklə səmimi əlaqə və ilgilərimiz günü-gündən daha da sıxlaşdı. 2001-ci ilin iyun ayının 28- də kitabların əlimə çatmasını bildirərək ona bir məktubda belə yazdım:” Əziz ustad, sağ olasınız, kitabınızı oxuyarkən sankı uşaq çağlarına dönüb və özümü Kəhriz Yekəndə hiss etdim!”…
İlk görüş
“Varlığın səsi” əməkdaşlarımızla belə qərara gəldik ki, Ustad Mir Hidayət Həsarini İsveçə dəvət edib və 75 illik yu- bileyini Malmo şəhərində qeyd edək.
Növbəti telefon söhbətimizdə (2005-7-30) ustada fikirlərimizi söyləyərək onu Malmoyə dəvət etdik və ustadın razılığın əldə etdik. Dəvətnamə üçün qanunu işlər vaxtında yerinə yetirilldi və ustad 2005-ci ilin avqustun 8-də Tehran- dan Kopenhaq hava limanına uçdu. Elə həman bazar günü vaxtında əməkdaşımiz Yaqub Şamixi bəy və mən onun mi- nik maşını ilə Kopenhaq şəhərinin “Kastrup” hava limanına Ana vətəndən gələn dəyərli qonağımızı qarşılamağa getdik… Səbirsizliklə gözləyirdik, axşam çağı idi, günün işığı üfüqlərdə parlayarkən nəhayət ki, Tehrandan gələn uçaq yərə endi . Bir neçə dəqiqə sonra salonun çıxış qapısında cəmiyyətin izdiha- mı içərisində uca boylu və xoş simalı ustad Həsarini gördük, o gözləmə salonuna varmaqda idi. Yaqub bəy ilə birgə irəli gedib bir dəstə çiçəklə ustadı bir əzizimiz kimi qarşıladıq. Us- tad həyəcanlı və bir az yorğun görünsə də, sevincdən üzü gu- lurdu və qivraq görünürdü. Əlbəttə ki, həyacan və yorğunluq doğuran bu anlar təsadüfi deyildi, çünki uzun illər elindən- obasından sürgün düşən, qurbətçilik həyatı sürən vətəndaşları ilə onun görüşü reallaşmışdı.
Görkəmli alimin olduqca təmiz və saf duyğusu bizə də öz təsirini buraxdı. Beləliklə, kef-əhval tutandan sonra Yaqub bəyin minik maşını ilə havalimanından Malmoya doğru yol- landıq. Təxminən yarım saatdan Drottninggatan xiyabanında yerləşən evimizə çatdıq, evdə həyat yoldaşım Sona xanım gül-çiçəklə qonağımızı qarşılayıb “Xoş gəlmisiniz!” dedilər.
Ustad Həsari 30 gün qonağımız oldu. Bu müddətdə “Skonə” rayonunun mərkəzi sayılan və Avropada, Parklar şəhəri kimi məruf olan Malmo şəhərinin müzeylərini, ta- rixi yerlərini habelə Kopenhaqdakı bəzi tarixi yerləri və o, cümlədən “Su pərisi” heykəlini, parlament binasını, Şəhər bələdiyyə binasını yaxından gördük. Bu fürsətdə dəyərli qonağımız yazmış olduğum «Bir əsgərin xatirələri» adlı ki- tabımın müəyyən bölümlərini də maraq və həvəslə redakte etdi. Kitabın ön sözündə təşəkkürümü «Mirhəbib oğlu» adına bildirmişəm. (“Mirhəbib” ustadın atasının adıdır.)
Ustad Həsari İsveçdə olan ərəfədə Kanadanın Vancouver şəhərindən yayılan “Odlar yurdu” radyosunun müdir məsulu Əliriza Miyanalı …” telefon edib ustad Mir Hidayət Həsarinin özu ilə danışdı. O ustadın yazdığı şeirlərdən bir neçəsini öz səsi ilə oxumasını təklif etdi və qocaman şairin canlı səsi ilə yazılmış lentlərin arxivdə qorunub saxlanacağını bildirdi. Us- tad maraqla “Mən kiməm” və… şeirlərini oxumaqla Əliriza bəyin istəyin yerinə yetirdi.
Sinəsi zəmanənin və tarixin yaraları ilə dolu olan böyük ədib Mir Hidayət ürək süfrəsini açmışdı və ətrafli söhbətləri hamımıza dərindən təsir buraxırdı. Azərbaycan türklərinin başına gələn tarixi hadisələr və xalqın məzlumiyyəti onu dərindən kədərləndirirdi. Amma millətimizin mədəni yollarla milli azadlığına qovuşmasına bütün varlığı ilə inanırdı! Onun məhəbbəti Yekanata tükənməz idi və bu mövzuda yazdığı şeirdən bir bənd aşağıda təqdim olunur:
Bahar fəsli dağlar lalə açanda,
Gül sünbül axtarsan Yekanatdadır.
Yal-yamaclar, al yaşıla batanda,
Süsən gül axtarsan Yekanatdadır…
Ustadımız Yekənlilər haqqında belə deyerdi: “Deyirlər ki, bir gün İskəndər Zülqədər zülmət dünyasında yol gedərkən qaranlıqda bir adamla toqquşur. Adam dönüb yavaş olub yoluna baxmasını deyir. İskəndər soruşur ki: “Sən kimsən? Bu zülmətə necə gəlmisən?” Adam cavab verir: “Mən yekənliyəm!”. Burada İskəndər təəccüblənir…
Ustadın bu misalı gətirməklə mənzuru bu idi ki, yekənlilər müdrik, zəki, sədaqətli, cəsarətli insanlardır ki, dünyanın hər harasında olursa olsun müvəffəq bir insan kimi vardılar… eyni ustadın özü kimi…
Ədibin 75 illik yubileyi
Dəyərli ustad Mir Hidayət Həsarinin 75 illik yubileyi təntənəli şəkildə 2005-ci il sentyabr ayının 10-da Malmo şəhərində qeyd olundu.
O günü çox gözəl xatırlayıram… Avropanın başqa ölkələrindən və İsveçin ayrı-ayrı şəhərlərindən gələn azərbaycanli soydaşlarımız adı yuxarıda çəkilən məkana top- lanaraq ustadı səbirsizliklə gözləyirdilər. Salonun girişində sağ tərəfdə ustad Həsarinin çeşitli əsərləri masa üzərinə qo- yulmuş, divarda onun gənc yaşlarından bu günə qədər seçil- miş şəkilləri asılmış, hər tərəf gül-çiçəyə qərq olmuşdu, bir sözlə salon zövqlə bəzədilmişdi. Bir neçə dəqiqədən sonra us- tadı gətirən maşın binanın qarşısında dayandı və ustad Həsari, ustad Məmmədəli Fərzanə, mühəndis Böyük Rəsul oğlu ilə birgə “Varlığın səsi” əməkdaşları tərəfindən qarşılanaraq bi- nanın yuxarı mərtəbəsinə çıxdılar. Salona girərkən iştirakçılar ayağa qalxıb səmimi duyğular ilə əl çalaraq yubileyin sahi- bini və yandaşlarını alqışladılar. Tədbir aparıcıları Gülnara Məmmədova və Mirsadiq Haşimi tribun arxasında ustada “xoş gəldin” deyib təbrik etdilər beləliklə tədbir açıq elan edildi. O gecədə bizim gül balalarımız da fəal işitirak etdilər: Səhənd Nəbioğlu, Emil Mübarəki və Nigar Mübarəkinin çıxışları hamımızı fərəhləndirdi. Aşağıda onların oxuduqları şerləri sizə təqdim edirik:
Səhənd Nəbioğlu Məmməd Arazın” Azərbaycan yurdum mənim” şeirindən bir neçə bənd oxudu
Qayalarda bitən çiçək,
Çiçəklikdə bir qayatək,
Ulduzlara səs düşəcək:
Azərbaycan, Azərbaycan!
Qartalları od qanadlı,
Oğulları şimşək adlı,
Ana vətən kayinatdı,
Azərbaycan yurdum mənim!
Dosdan uca zirvə varmı?
Sözdən şirin meyvə varmı?
Bundan gözəl töhfə varmı?
Azərbaycan yurdum mənim!
Emil Mübarəki qarmonunu sinəsinə basaraq məharətlə iki Azərbaycan mahnısı gözəl şəkildə ifa etməklə mərasimə yeni bir əhval-ruhiyyə bəxş etdi.
Nigar Mübarəki şair, Zeynal Cabbarzadənin “Yurdumuza arxayıq” şeirindən bir neçə bənd oxudu:
Ana yurdun qucağında,
Boy atırıq azad, şən.
Bəslər bizi, səslər bizi,
Xoş günlərə Bu vətən.
Qoy mahnımız hər tərəfi,
Ağır-ağır dolaşsın.
Qoy səsimiz keçilməsin,
Meşə keçsin, dağ aşsın.
Yurdumuza biz arxayıq,
Qorxumuz yox davadan.
Sülh var olsun, bahar olsun,
Yer üzündə hər zaman!
Bu sətirlərin müəllifi, “Varlığın səsi” dərgisinin əməkdaşları adından ustad Həsarinin dörd mesralıq “Ana yur- dum Azərbaycan” adlı şeiri ilə məclisin səbəbkarini səmimi təbrik etdi və ürək sözlərini ifadə etdi. Sonra ustad Mir Hidayət Həsari alqışlarla səhnəyə gələrək onun üçun ayrılmış özəl yerdə oturdu. Beləliklə ədibimizə həsr olunmuş sözü, musiqili, təbrikli yubiley tədbirimiz başlandı. O unudulmaz gecədə başqa dəyərli qələm ustalarımızın, ziyalılarımızın, və adı sıravı soydaşlarımızın biri-birindən maraqlı, məzmunlu çıxışlarını dinlədik, birlikdə huznləndik, birlikdə sevindik.
Güney Azərbaycandan sel kimi axıb gələn soydaşlarımızın təbrik məktubları, Aydın Hasarlı tərəfindən bir-bir oxunması bütün iştirakçılarda, xüsusən ustad Həsaridə gözəl bir əhval- ruhiyyə yaratmasının yaxından şahidi olduq. Son anlarda apa- rıcılar tərəfindən mərasimin suprizləri açıqlandı.
Öncə, Mari İntizarcu tərəfindən kitab şəkilində hazırlanan gözəl bir ad günü tortu (kek) musiqi ilə salona gətirildi. Sa- londaki gül balalarımız Səhənd, Nigar və Emil əllərindəki gül dəstələrini ustada təqdim etdilər və gecənin səbəbkari da tor- tu qonaqların möhkəm alqışları ilə kəsdi. Ardınca Səmanə və qardaşı Sina – bu iki gəncin gözəl Azərbaycan rəqsləri salona gözəl şənlik ruhu bəxş etdi.
Mərasimin sonunda, “Varlığın səsi” dərgisinin təqdirnaməsi iştirakçıların alqışı ilə ustad Mir Hidayət Həsari tərəfindən əmək sərf edən Yaqub Şamixi, Gülnara Məmmədova və Mir Sadiq Haşimiyə teqdim olundu. Ümumiyyətlə, bütün soydaş- larımız gözəl tədbiri həyata keçirən «Varlığın səsi» dərgisi əməkdaşlarına səmimi təşəkkür bildirməkləri də burada xatırlatmalıyam.
Tədbirdə iştirak edən Bolqarıstan türklərinin dərnək başqa- nı Xalid Osman ustadın yaradıcılıq fəaliyyətini duyarkən müəllifdən bunu soruşdu :”Belə bir görkəmli alim necə bəs dünya səviyyəsində tanınmayıb?”…
Təşəkkür məktubu:
“Əziz dostum, hörmətli redaktor Ağa Mir Musa cənabları! Dərginizin bütövlüklə mənə həsr etdiginiz 10-ci sayını internetdən aldım və nəhayət dərəcə sevinib, maraqlandım. Keçən il mənim anadan olmağımın 75 illiyi münasibətinə görə, sizin tədbiriniz ilə təntənəli mərasimi bərpa edib və onu əbədiləşdirmək üçün dərginizin özəl sayını mənə ithaf etdiyinizə görə minnətdarlığımı bildirirəm. O törəndə zəhmət çəkən “Varlığın səsi” dərgisinin redaksıya üzvüləri və başqa əməkdaşlarınızdan səmimi qəlbdən təşəkkür etməyi özümə borc bilirəm.
Öncə sizin həyat yoldaşınız Sona xanımdan bir ay məni öz evinizdə ailənizin bir üzvü kimi qəbul etdiyinizə görə şükran- larımı bildirirəm. Sonra yübleyin aparıcıları Gülnüre xanım Məmmədova və Mirsadiq Haşimi və əməkdaşlarınız Yaqub Şamixi və ailəsi və Ağa Məmməd Mübarəki və kiçik oğlu Emil və qızı Nigar xanım və sizin istəkli nəvəniz Səhənd və hünər göstərən Səmanə xanım və qardaşı və Norveçdən gələn İbrahim cənabları və sair zəhmət çəkənlərdən və habelə o biri qızlarınızdan və Nəbi bəydən təşəkkür edib hamınıza can sağ- lığı və yaxşı günlər arzulayıram.
Bunu da artırım ki, törəndən götürülən CD -yə baxdım, Böyük Ağa Rəsuloğlu danışığında birdə baxdıqda təəcüblə gördüm ki, sözləri təmamilə mənim barəmdədir beləliklə yalnız Cavanşir bəyin (Əbdula Əmir Haşimi) sözləri qələmdən düşmüşdür, O, islah olursa hər şey yerində olar. Sağ olun”
Mir Hidayət Həsari 2006-ci il, 4 oktyabr, Tehran
Son
Ustad Həsari ilə son telefon əlaqəmiz 2012-ci ilin yan- var ayının 3-de idi, demək vafatından 33 gün öncə, onun yay müsəmində İsveçə qonaq gəlməsini təklif etdik, ustadsa: “Qismət olursa gələrəm!” dedi. Təssüflə ikinci görüş qismət olmadı!
Bir gün hər zamanki kimi E-maillarımı gözden keçirərkən hörmətli Mirmüfid adı ilə e-maili gözümə çarpdı və əziz şairi- miz Fereydun Teymuri bəyin aşağıdakı misraların oxuyarkən acı xəbər ürəyimi dərindən sarsıtdı və bir an susdum. Bu xəbər ustad Mir Hidayət Həsarinin gözlənilməz ölümü ilə bağlı idi.
Bir xəbər yetişdi vay allah-allah,
Əsdi ürəyimin teli, damarı.
Dahı bir insanın ulduzu axdı,
Ancaq qaytaran yox belə axarı.
“Mir Hidayət” yeri bir məzar deyil,
Qələmnən qurubdı burcu, hasarı.
Varlıq varsa o, varlıqdan ad alar
Həm Yekanat tarixində vuqarı.
Fereydun Teymuri
Bu acı ölümə hələ inana bilmədiyimə görə, Mirmüfid … cənablarına cəvab yazıb bir daha mövzunu soruşdum. Elə həmən anda Təbrizdə iki dostuma telefon açıb, onlardan da qəziyyənin səhətin soruşdum. Biraz sonra Mirmüfid belə cavab verdi: “ Acı xəbəri vermək çox çətindi məni bağışlı- yasınız. Bəli, ustad Bəhmənin 17-si axşam saat 20.50 də dünyasını dəyişib, bu ağır itgini sizə və bütün əhli-qələm və ədəbiyyatçılara baş sağlığı deyirəm!”
Başqa dostlar da acı xəbəri təsdiq etdilər. Sonra ustadın dəyərli qardaşı Firidun Həsarlının telefon nümrəsini əldə edib ilk öncə ona və ustad Mir Hidayət Həsarinin həyat yol- daşı Gövhər xanıma baş sağlığı verərkən bunları dedilər: “Heyif əlimizdən getdi!…” Bunu da əlavə etdilər ki o, İsveç səfərindən nəhayət razı dönmüşdü, hər zaman sizlərin məhəbbətin xatırlardı!
Mir Hidayət Həsarının acı ölüm xəbəri dünyanın hər tərəfində yaşayan azərbaycanlıların medyalarında səsləndi və baş sağlıqları ilə birgə onun haqqında ətraflı bilgilər yayıl- dı. Xalqına və ölkəsinə bağlı olan, alçaq könüllü, xeyirxah və nəcib ustadın haqqında artıq məlumat istəyənlər «Varlığın səsi”nin 10-cu sayını dərgimizin internet sitəsi olan www.var- liginsesi.com-da izləyə bilərlər.
Umid edirik ki, Həsari ailəsi və Mir Hidayət Həsarini sevənlər, ustadın işıq üzü görməyən əsərlərini çap etməkdə uğurlu addımlar atıb mərhum ədibimizin qalan əsərlərinin də tariximizdə əbədiləşməsinə öz tohvələrini vermiş olsunlar!
Dr. Mir Hidayət Həsari Azərbaycan coğrafiyasından xaricdə bütün türk dünyasına xidmət edən və tanınmış bir alim idi. Onun 450 məqaləsi Azərbaycan və Qaşqayı şairləri barədə «Ankara» böyük ədəbiyyat projesinə göndərilmişdir. Görkəmli alimin xatirəsi əbədi və yolunu, izini sevənlərə daima ilham qaynağı olsun. Onun ulu ruhuna rəhmətlər və şəfəqqətlər diləyirik!!
Mir Musa Haşimi
Malmö, İsveç
20 yanvar 2013-cü il
mirmosa1947@gmail.com
